....Σκέψου ότι γέννησα στις 12 το βράδυ και μετά είχα αίματα. Τα σεντόνια μου ήταν σα να χε πεθάνει άνθρωπος και τα άλλαξαν μόνο αφότου έφυγα. Τότε κατάλαβα πρώτη φορά ότι αν δεν έκοβα δε θα την έβγαζα καθαρή ούτε εγώ, ούτε το μωρό». Η Σοφία τελικά τα κατάφερε. Την έβγαλε καθαρή. Για την ακρίβεια είναι καθαρή εδώ και δύο χρόνια. Όσα ακριβώς και τα χρόνια του γιου της Λεωνίδα. Μπήκε στο εξειδικευμένο πρόγραμμα του 18ΑΝΩ για εξαρτημένες μητέρες και τώρα ζει με το παιδί της σ' ένα διαμέρισμα στο Παγκράτι. Η εγκυμοσύνη και η γέννα ήταν όπως παραδέχεται η ίδια το απόλυτο κίνητρο για απεξάρτηση μετά από 17 χρόνια χρήσης.

Για τις περισσότερες γυναίκες η γέννα ενός παιδιού είναι μια χαρμόσυνη είδηση, συχνά απόρροια ενός έρωτα και συνειδητή επιλογή για τη μετάβαση σε μια άλλη φάση ζωής. Στην τοξικοεξάρτηση η κατάσταση είναι αρκετά διαφορετική και περίπλοκη. Στην πραγματικότητα, χρήση και μητρότητα είναι φαινομενικά δύο ασύμβατες συνθήκες. Η χρήση ναρκωτικών είναι καθηλωτικό γεγονός που κυριεύει τη σκέψη και όλες οι πτυχές της κοινωνικής ζωής ετεροκαθορίζονται απ' αυτήν. Έτσι στις τοξικοεξαρτημένες γυναίκες η εγκυμοσύνη μπορεί να είναι ένα τυχαίο και ίσως ανεπιθύμητο γεγονός που δεν στέκεται ικανό να ενεργοποιήσει την επιθυμία για απεγκλωβισμό. Σ' αυτές τις περιπτώσεις η εγκατάλειψη είναι πολύ συνηθισμένη πρακτική. Τα παιδιά καταλήγουν στην καλύτερη περίπτωση στη γιαγιά και στη χειρότερη στα αζήτητα των υιοθεσιών στα αρμόδια κρατικά ιδρύματα. Σε άλλες περιπτώσεις όμως και ανεξάρτητα από τους όρους σύλληψης μια εγκυμοσύνη μπορεί να γίνει το ερέθισμα για το πέρασμα από το σκοτάδι στο φως και η μητρότητα ένα διπλό διαβατήριο για ζωή.

Το πρώτο πρόβλημα στο συγκεκριμένο πληθυσμό είναι ότι αντιλαμβάνονται αρκετά αργά ότι είναι έγκυες. Η χρήση οπιοειδών προκαλεί διαταραχές στον κύκλο κι αυτό μπερδεύει. Στην πραγματικότητα θα έπρεπε να χρησιμοποιείται διπλό πρόγραμμα αντισύλληψης, προφυλακτικό και αντισυλληπτικό χάπι, κάτι που συνήθως δε συμβαίνει. Οι συνθήκες ζωής τους είναι εντελώς ακατάλληλες για μια ομαλή εγκυμοσύνη. Σύμφωνα με έρευνα του ΚΕΘΕΑ οι μισοί σχεδόν από τους χρήστες στην Αθήνα είναι άστεγοι ειδικότερα για τις γυναίκες 6 στις 10 εκπορνεύονται για να συντηρήσουν τον εθισμό τους. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την κοινή χρήση συριγγών αυξάνει την πιθανότητα να έχουν μολυνθεί από λοιμώδη ή άλλα νοσήματα. Επιπλέον το 50% των εγκύων που είναι στα ναρκωτικά παρουσιάζει αναιμία, διαβήτη και καρδιακές παθήσεις. Ειδικά σε εξαρτημένες από ηρωίνη γυναίκες προτείνεται η χορήγηση μεθαδόνης, η οποία επίσης περνάει μέσω του πλακούτα στο έμβρυο αλλά δημιουργεί μικρότερες επιπλοκές σε σχέση με την ηρωίνη. Γι' αυτό οι έγκυες χρήστριες κατ' εξαίρεση μπαίνουν σε πρόγραμμα του ΟΚΑΝΑ εκτός λίστας.

«Τα τελευταία χρόνια από την εμπειρία της ομάδας street work παρατηρείται μια αύξηση στις έγκυες εξαρτημένες γυναίκες, μια ομάδα που ολοένα και περισσότερο χρειάζεται υψηλό επίπεδο παρέμβασης και στήριξης. Για τις περισσότερες από αυτές τις γυναίκες, η τακτική μαιευτική φροντίδα είναι ασυμβίβαστη με τις συνήθειες του τρόπου ζωής τους. Οι περισσότερες γυναίκες δεν είναι ασφαλισμένες. Από τη μεριά μας τις ενημερώνουμε για την δυνατότητα να τις συνοδεύουμε στα γυναικολογικά νοσοκομεία για τις εξετάσεις και για τον αναμενόμενο τοκετό. Πιθανά όμως λόγω της ιδιαιτερότητας του πληθυσμού που αναφερόμαστε πιθανά να γεννούν και εκτός των κατάλληλων ιατρικών δομών.» αναφέρει η Ελένη Μαρίνη από την ομάδα street work του ΚΕΘΕΑ Εξέλιξις.

Πάω στο μαιευτήριο «Έλενα» που μαζί με το «Αλεξάνδρα» αποτελούν τις βασικές επιλογές για να γεννήσει μια χρήστρια. Εδώ και δύο χρόνια στο «Έλενα» λειτουργεί μια Μονάδα Ειδικών Λοιμώξεων Κύησης σε συνεργασία με το ΚΕΕΛΠΝΟ στα πλαίσια της ΣΤ κλινικής κυήσεων υψηλού κινδύνου. Στον 1ο όροφο είχε εισαχθεί πριν δύο μέρες μια έγκυος χρήστρια και οροθετική. Δεν ξέρει καν σε ποιο μήνα είναι, ούτε καλά καλά ποιος είναι ο πατέρας του παιδιού. Οι γιατροί εκτιμούν ότι είναι στην 35η – 37η εβδομάδα. Δεν έχει κάνει κανέναν υπέρηχο. Ήταν ανασφάλιστη και η αδερφή της προσπάθησε να της βγάλει ένα βιβλιάριο πρόνοιας για να μπορέσει να γεννήσει. Εκεί συνάντησα τον υπεύθυνο της μονάδας Στέφανο Παππά. « Ο στόχος μας είναι – μου λέει – η γέννηση υγιών νεογνών. 15 οροθετικές γυναίκες γέννησαν 15 υγιή μωρά. Ανάμεσα τους ήταν και 4 χρήστριες. Αυτές είναι το πιο δύσκολο κομμάτι γιατί το πρόβλημα είναι πολυπαραγοντικό, ψυχιατρικό, λοιμωξιολογικό και μαιευτικό. Κάποιες έρχονται κατευθείαν στην εφημερία να γεννήσουν. Οι περισσότερες είναι ανασφάλιστες και το κόστος του τοκετού και της θεραπείας είναι πολύ υψηλό. Εμείς βέβαια δεν τις διώχνουμε, είναι ηθικό χρέος μας να τις βοηθήσουμε αλλά υπάρχει πάντα κίνδυνος το κόστος να μεταφερθεί στην εφορία. Η διαδικασία για τις οροθετικές χρήστριες γίνεται με πρωτόκολλο καισαρικής τομής. Είναι πιο ασφαλές για το βρέφος. Σε περίπτωση έγκαιρης χορήγησης αντιρετροικής αγωγής και καισαρικής μειώνεται η πιθανότητα να μεταδοθεί διεγχειριτικά ο ιός, αν δεν έχει μεταδοθεί κατά την κύησης. Συνήθως τα βρέφη είναι πρόωρα λόγω κακής ποιότητας ζωής.» Απ' όσα βέβαια είδα και άκουσα κατά τη διάρκεια αυτού του ρεπορτάζ ίσως αυτό που με σόκαρε περισσότερο ήταν η αγένεια και η άγνοια ενός τμήματος του νοσηλευτικού και ιατρικού προσωπικού απέναντι στις έγκυες χρήστριες που πάσχουν από λοιμώδη νοσήματα, όπως αποτυπωνόταν στην απροθυμία τους να βοηθήσουν στα χειρουργία και στα γελοία τεχνητά φράγμτα τύπου καραντίνας που έστηναν γύρω τους.

Η πιο συχνή επίδραση πάντως στο νεογέννητο είναι το χαμηλό βάρος. Επίσης το 60 – 70% των νεογέννητων όταν η μητέρα κάνει χρήση ηρωίνης ή μεθαδόνης εμφανίζει σύνδρομο στέρησης, που μεταφράζεται σε μυϊκούς σπασμούς, εμετούς, λόξυγκα, διαταραχές στον ύπνο και τη διατροφή. Το στερητικό διαρκεί περίπου ένα μήνα και εφαρμόζεται θεραπεία υποκατάστασης που σταδιακά μειώνεται. Ο θηλασμός απαγορεύεται για την προστασία του μωρού. Στις περιπτώσεις των οροθετικών χρηστριών αν έχει μεταδοθεί ο HIV στο έμβρυο ακολουθεί ειδική αγωγή, τακτικός έλεγχος και μακροχρόνια παρακολούθηση στο «Παίδων». Οι πιο πολλές μητέρες επιδιώκουν να βλέπουν τα παιδιά τους στη μονάδα νεογνών που βρίσκονται. Η Κοινωνική Υπηρεσία αναλαμβάνει μετά τη διερεύνηση του περιβάλλοντος της μητέρας και των προθέσεων της για να αποφασίσει αν θα δοθεί το μωρό στην ίδια ή στο οικείο περιβάλλον της.

Τα μωρά που εγκαταλείπονται ή που η Κοινωνική Υπηρεσία του μαιευτηρίου αξιολογεί ότι δε μπορούν επιστρέψουν στη φυσική τους οικογένεια καταλήγουν στο Κέντρο Βρεφών «Μητέρα», όπου μπορούν να μείνουν μέχρι την ηλικία των 5 ετών και είτε να επιστρέψουν στο οικογενειακό περιβάλλον , είτε να υιοθετηθούν. « Το 34% των παιδιών που εγκαταλείπονται στα δημόσια μαιευτήρια είναι από χρήστριες. Ο στόχος μας είναι να προσπαθήσουμε τα παιδιά να επιστρέψουν στις φυσικές τους οικογένειες και μετά να εξετάσουμε εναλλακτικές μορφές. Το 2012 για παράδειγμα είχαμε 113% αύξηση στην επιστροφή των παιδιών στις μητέρες τους.

Μια γυναίκα που κάνει χρήση όμως δεν έχει στο νου της το γονεικό ρολό. Πρέπει να υπάρχει ένα ειλικρινές ενδιαφέρον και μια συνέπειας για να δοθεί άδεια να πάρει το παιδί. Δε μπορούμε να ρισκάρουμε να γίνει αντικείμενο αγοραπωλησίας. Υπήρχαν γυναίκες που απεξαρτήθηκαν και ήρθαν να τα πάρουν. Ο στιγματισμός της μάνας συνοδεύει και το βρέφος. Οι υποψήφιοι στα θέλω τους για υιοθεσία δεν περιλαμβάνουν παιδιά χρηστών. Πιστεύουν ότι θα βγουν προβληματικά Τα βρέφη εμφανίζουν στερητικά αλλά αυτό τελειώνει. Τα υπόλοιπα είναι ιδεοληψίες που δεν ανταποκρίνονται σε επιστημονικά δεδομένα» εξηγεί ο Δημήτρης Βεζυράκης , πρώην διοικητής στο Κέντρο.

Είναι σαφές ότι η γέννηση ενός παιδιού για μια τοξικοεξαρτημένη γυναίκα επιφέρει μεγάλη αμφιθυμία, από τη μία θυμός και ενοχές, από την άλλη απόδοση στα παιδιά μη ρεαλιστικών προσδοκιών. Είναι όμως ένα συμβάν που αναδεικνύει όντως τη δυνατότητα αλλαγής ενός υποδείγματος ζωής που ήταν θεμελιωμένο στην εξάρτηση , την εξαθλίωση και την ταπείνωση που συνεπάγεται ειδικά για τις γυναίκες όσον αφορά τον έλεγχο τους σώματος τους και της σεξουαλικότητας τους. Στα πλαίσια του προγράμματος απεξάρτησης 18ΑΝΩ λειτουργεί μια εξειδικευμένη δομή που απευθύνεται σε τοξικοεξαρτημένες μητέρες. Στην πρώτη φάση η βασική επιδίωξη είναι η ευαισθητοποίηση της γυναίκας και η οριστικοποίηση της απόφασης για απεξάρτηση. Μετά εντάσσεται στο «κλειστό» πρόγραμμα μαζί με το παιδί της αν είναι μέχρι 5 ετών. Έχει δυναμική για 22 γυναίκες και 8 παιδιά. Οι ίδιες είναι υπεύθυνες για τη δική τους φροντίδα και των παιδιών. Παράλληλα συμμετέχουν σε ατομικές και συλλογικές θεραπευτικές δραστηριότητες. Τα παιδιά επίσης παρακολουθούνται από εξειδικευμένους επιστήμονες και πηγαίνουν στον παιδικό σταθμό της γειτονιάς αν κρίνεται αναγκαίο. Στην τελευταία φάση ετοιμάζονται για την επάνοδο στην κοινωνία. Για τις μητέρες που αντιμετωπίζουν πρόβλημα διαμονής λειτουργεί ξενώνας στο Νέο Κόσμο.

Σ' αυτό το κτίριο συνάντησα τη Σοφία που με υποδέχτηκε μ' ένα μεγάλο χαμόγελο κι ένα εξίσου μεγάλο άγχος γιατί είχε αφήσει το παιδί στους γονείς της. «Όταν έμεινα έγκυος έμενα με το σύντροφο μου. Ήταν κι αυτός χρήστης. Δεν αντέχαμε όμως ο ένας τον άλλο. Στον πέμπτο μήνα έφυγα και πήγα να μείνω με τους γονείς μου. Από τότε δεν είχαμε ξανά επαφή. Στην αρχή δεν το ήθελα, σκεφτόμουν να το ρίξω αλλά επειδή δεν είχα λεφτά, δεν ασχολήθηκα. Το ξανασκέφτηκα όσο πέρναγε ο καιρός. Όταν το πρωτοείπα στη μάνα μου έκλαιγε. Ο πατέρας μου όμως το ήθελα και με στήριξε. Μαζί πήγαμε στο Αλεξάνδρα να γεννήσω. Ένιωθα λίγο σαν παρακατιανή. Ξέρεις... όλες οι άλλες έπαιρναν δώρα και λουλούδια. Μόλις γέννησα το έβαλαν για φωτοθεραπεία και το κράτησαν στη μονάδα νεογνών για 39 μέρες. Πήγαινα και το έβλεπα. Δε μου επέτρεπαν να το θηλάσω – είχα ηπατίτιδα – και το τάιζα με το μπουκάλι. Πραγματική πίεση μου άσκησε η Κοινωνική Υπηρεσία. Μου είπαν ότι για να το πάρω έπρεπε να μπω σε πρόγραμμα. Κατάλαβα ότι δε γίνονταν και τα δύο. Η το παιδί θα διάλεγα η τη χρήση». Η Σοφία έκανε την επιλογή της. Στη ρώσικη ρουλέτα με το θάνατο πόνταρε στη ζωή... στις πάνες, τα μπιμπερό και να νυχτερινά ξυπνήματα μακριά από τεχνητούς παράδεισους.