Τι σημαίνει άραγε ο τίτλος ''η κακοποίηση του εφήβου''; Είναι ο έφηβος που κακοποιείται ή ο έφηβος που κακοποιεί; Φυσικά το ένα δεν αποκλείει το άλλο και η ''παλέτα'' των περιστατικών τα περιλαμβάνει όλα. Ωστόσο προσεγγίζοντας κανείς το θέμα θεωρητικά ίσως να σκεφτόταν ότι ''η κακοποίηση του εφήβου'' είναι αυτή που υφίσταται ένας έφηβος από το οικογενειακό του περιβάλλον, κυρίως από τους γονείς ή και όσους εμπλέκονται με την ανατροφή του. Είναι οι ''σκληροί'' γονείς, οι αυστηροί, οι ανάλγητοι, αυτοί που δεν μπορούν να δείξουν ανοχή ή/και κατανόηση, που με τους τρόπους, με τις πράξεις και τα λόγια τους ''κακοποιούν'' τον έφηβο γιο ή κόρη τους...

Ας δούμε όμως και την άλλη εκδοχή: Όταν το παιδί κακοποιεί τους γονείς. Όταν το παιδί στριμώχνει τους γονείς στο καναβάτσο της ενδοοικογενειακής διαπραγμάτευσης και δεν τους αφήνει να πάρουν ανάσα... Τι συμβαίνει τότε; Γιατί να συμβαίνει αυτό; Πως μπορεί ένα παιδί να οδηγηθεί σε τέτοιες συμπεριφορές; Η εφηβεία όσο κι αν αποτελεί από μόνη της μια αυτοτελή περίοδο στην ανάπτυξη ενός ατόμου, δεν είναι ασύνδετη με την συνολική του εξέλιξη. Δεν γεννιόμαστε έφηβοι! Προηγείται η βρεφική και έπεται η παιδική ηλικία... Αυτές οι αυτονόητες επισημάνσεις έχουν ένα σκοπό: Η εκτροπή της συμπεριφοράς του εφήβου μπορεί στην συγκεκριμένη περίοδο να κάνει εντύπωση και να προκαλεί δυσφορία, όμως δεν έρχεται από το πουθενά. Προϋπάρχει. Σπέρνεται, ριζώνει κι ενίοτε θεριεύει στα χρόνια που προηγούνται. Βρίσκει γόνιμο έδαφος στα περιθώρια που αφήσαμε στο παρελθόν, στα χατίρια που δεν τολμήσαμε να χαλάσουμε, στις συγκρούσεις που φοβηθήκαμε να έρθουμε, στην στεναχώρια που αρνηθήκαμε να προκαλέσουμε... Όμως με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά μαθαίνουν (λανθασμένα) πως είναι παντοδύναμα. Νομίζουν πως μπορούν να εξουσιάζουν την οικογένεια - κι όντως μερικές φορές αυτό συμβαίνει... Όταν λοιπόν φτάσει η εφηβεία η εντύπωση αυτή γίνεται άποψη και η συμπεριφορά γίνεται πράξη. Και η κατάσταση στο σπίτι ξεφεύγει...

Σε αυτές τις περιπτώσεις τα παιδιά και οι γονείς χρειάζονται εξίσου βοήθεια. Η κακοποίηση απ'όπου κι αν προέρχεται είναι δηλωτική της έλλειψης σεβασμού, κατανόησης και την ίδια στιγμή καταχράται κάθε έννοια και περιθώριο συνεννόησης. Παιδιά και γονείς, θύτες και θύματα (και αντίστροφα) είναι εγκλωβισμένοι σε ένα παιγνίδι ρόλων αδιέξοδο, μη λειτουργικό. Όλοι είναι χαμένοι...

Οι τρόποι για να αντιμετωπιστεί μια τέτοια σύνθετη και καθόλου ευχάριστη κατάσταση είναι πολλοί και διάφοροι και προφανώς ποικίλουν ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μιας οικογένειας: ηλικίες, φύλλο, μορφωτικό επίπεδο, ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, βαθμός επίδρασης από τρίτους παράγοντες όπως το σχολείο, οι φίλοι κλπ... Ωστόσο το κεντρικό νόημα για την αντιμετώπιση του προβλήματος είναι ένα: Σε μία οικογένεια οι ρόλοι πρέπει να είναι ΔΙΑΚΡΙΤΟΙ, οι κανόνες σαφείς, ισότιμοι και να τηρούνται. Αν ο καθένας αναλάβει τις πραγματικές υποχρεώσεις του τότε η κακέκτυπη ισορροπία ανατρέπεται και η ''τάξη'' επανέρχεται. Και όλοι είναι ανακουφισμένοι...

________________________________________________________________________________

Ο Γιάννης Ξηντάρας είναι Ψυχολόγος-Οικογενειακός Σύμβουλος, τ.συνεργ. στο Νοσοκομείο Παίδων “Αγία Σοφία”, μέλος της Ελληνικής Εταιρίας Εφηβικής Ιατρικής και του Ευρωπαϊκού Συλλόγου Ψυχοθεραπείας. Απόφοιτος Ε.Κ.Π.Α, επιστημονικός υπεύθυνος στο Κέντρο Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης “Επαφή”.