Ας αποσαφηνίσουμε πρώτα τι σημαίνει πένθος, από πού μπορεί να προέλθει και πως μπορούμε να το ανιχνεύσουμε.
Όταν μιλάμε για πένθος αναφερόμαστε σε μια συναισθηματική κατάσταση που μπορεί να μπει ο καθένας από μας σε οποιαδήποτε φάση της ζωής του, ανήλικη (τα παιδιά μας) ή στην ενήλικη εάν γίνει κάτι το οποίο θα αλλάξει την ροή της καθημερινότητας, κάτι αρνητικό που θα προκαλέσει δυσφορία και συναισθήματα που δεν θα θέλαμε να έχουμε όπως θυμό, άγχος, απόγνωση κτλ. Είναι μια φυσιολογική αντίδραση λοιπόν μετά από κάποιο σοκ που δεχόμαστε.
Η κατάσταση του πένθους εμφανίζεται πιο συχνά όταν καλείται κάποιος να διαχειριστεί μια απώλεια θανάτου, αγαπημένου προσώπου.
Σύνηθες είναι επίσης το να βιώσει πένθος κάποιος όταν χάσει τη δουλειά του, όταν δεν επαρκούν τα οικονομικά για να ζήσει αξιοπρεπώς, όταν κλονιστεί ο γάμος του, ένας χωρισμός, ναρκωτικά, όταν μάθει άσχημα νέα για κάποιον που αγαπάει, όταν προκύψει ένα πρόβλημα υγείας στον ίδιο ή σε τρίτο που έχει άμεσο αντίκτυπο πάνω του (όπως στους γονείς του, στα παιδιά του..).
Ο χρόνος βοηθάει στο να γιατρέψει την πληγή αν και συνήθως το πώς θα διαχειριστεί ο κάθε άνθρωπος την κατάσταση πένθους του είναι μια προσωπική υπόθεση που μπορεί να τον ωθήσει να αποτραβηχτεί από τη ζωή, να υπάρχει έκπτωση της λειτουργικότητας σε διάφορους τομείς της ζωής του, να προσπαθήσει κατευθείαν να αναπληρώσει το κενό, ακόμα και το να προχωρήσει κατευθείαν χωρίς να διαχειριστεί τα συναισθήματα ως μια κατάσταση άμυνας λόγω έντονου πόνου ή/και απόγνωσης.
Υπάρχουν περιπτώσεις πένθους όπου το άτομο δεν θέλει να προχωρήσει, δείχνοντας προσκόλληση στο παρελθόν (όπου υπήρχε ακόμα το άλλο άτομο εν ζωή, υπήρχε ακόμα η δουλειά πριν την ανεργία, περνούσε καλά με την παρέα κτλ), πιστεύει ότι δεν αξίζει να ζει μετά το συγκεκριμένο συμβάν και δεν έχει καμία επιθυμία να συνεχίσει τη ζωή του.
Σκοπός είναι το άτομο να βγει από αυτό το λαβύρινθο και να επανέλθει στο «κανονικό» του συναίσθημα. Η Elisabeth Kübler-Ross μέσα από δικές της έρευνες μας βοήθησε να έχουμε έναν «μπούσουλα» για τα 5 στάδια του πένθους, συναισθηματικές φάσεις που θα περάσει συνήθως κάθε άνθρωπος κατά τη διάρκεια του πένθους, τα παιδιά και οι ανήλικες.
Αν και τα στάδια είναι πέντε δεν σημαίνει ότι πρέπει να τα περάσουμε όλα ή ότι υπάρχει χρονικό όριο για το πόσο θα «καθίσουμε» στο κάθε ένα. Οι περισσότεροι άνθρωποι για να ξεπεράσουνε το πένθος όμως τα βιώνουν.

Θα τα περάσουμε για να το ξεπεράσουμε.

Γονείς, το μυστικό είναι να βρισκόμαστε κοντά στα παιδιά καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής τους από την αρχή, να επικοινωνούμε, να τα γνωρίσουμε να μπορούμε να δούμε τις αλλαγές στο συναίσθημα τους ή στη συμπεριφορά τους ώστε όταν εμφανιστούν τα σημάδια του πένθους να είμαστε δίπλα τους. Τα παιδιά δεν θα πτοηθούν τόσο με τα οικονομικά σας ή εάν χάσετε την δουλειά σας, παρά ταύτα μπορεί να νιώσουν άσχημα και να πενθήσουν για μια αποτυχία στα μαθήματα (π.χ. στις πανελλήνιες), μια ερωτική απογοήτευση και φυσικά μέσω ενός θανάτου κοντινού αγαπημένου προσώπου τους (π.χ. φίλος, γονέας, παππούδες, ακόμα και για το κατοικίδιο τους!)
Μην ξεχνάμε ότι η απώλεια συμβολίζει το τέλος μιας γνωστής κατάστασης, πληγωνόμαστε βαθιά, το πέρασμα σε κάτι άλλο, άγνωστο, που φοβίζει. «Πως θα ζήσω χωρίς τη γιαγιά μου;» «Πως θα συνεχίσω χωρίς τον σύζυγό μου;», «Πως θα συνεχίσω εφόσον δεν πέρασα σε κάποια σχολή;».
Οι άνθρωποι όντας διαφορετικοί μεταξύ τους συμπεριφέρονται διαφορετικά συναισθηματικά και πρακτικά.

Σε περίπτωση που το άτομο ΔΕΝ μπορεί να επιστρέψει στην καθημερινότητα που είχε πριν γίνει το συμβάν χρειάζεται μια πιο εξειδικευμένη βοήθεια.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ

ΑΡΝΗΣΗ: Είναι ένα αρχικό στάδιο όπου λειτουργεί και σαν μηχανισμός άμυνας, όπου το άτομο δεν θέλει να πιστέψει αυτό που έχει συμβεί, ότι έχει έρθει το τέλος για κάτι. Προσπαθεί να αποτρέψει συναισθήματα όπως την ύπαρξη άγχους.

ΘΥΜΟΣ: Έχοντας συνειδητοποιήσει την απώλεια, βγάζει θυμό. Μαλώνει και ρίχνει ευθύνες σε τρίτους (είτε φταίνε είτε όχι), κυρίως σε άτομα που βρίσκονται κοντά του όπως γονείς και χάνει την πίστη του προς το Θεό. Όσοι βρεθείτε δίπλα σε άτομο που περνάει αυτό το στάδιο του πένθους θυμηθείτε ότι δεν αφορά εσάς. Αφορά ένα ξέσπασμα που θα βοηθήσει το άτομο να περάσει στο επόμενο στάδιο. Συχνά όσοι στηρίζουν άτομα που βγάζουν θυμό κατά τη διάρκεια του πένθους, γεμίζουν με ενοχές μέσω των επιθέσεων που δέχονται.

ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ: Εδώ συνήθως αρχίζουν οι ενοχές και το άτομο ζητάει να δώσει «κάτι» προκειμένου να εξαγοράσει χρόνο με το αγαπημένο του πρόσωπο. «Θα διαβάζω περισσότερο», «Θα είμαι καλύτερο παιδί», «Δεν θα μαλώνω με την αδελφή μου».. κτλ. Είναι το στάδιο που σκέφτεται ο πενθών τι θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά για να είχε ένα διαφορετικό αποτέλεσμα και να είχε αποφύγει την απώλεια. Σε αυτό το στάδιο υπάρχει προσκόλληση για μεγάλο χρονικό διάστημα.

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: Όλα τα συναισθήματα εδώ είναι φυσιολογικά όσο άσχημα και εάν είναι. Το άτομο έχει αρχίσει να δέχεται την απώλεια και εμφανίζει συναισθήματα όπως φόβο, θλίψη, πόνο, στεναχώρια, αβεβαιότητα για το τώρα και το μέλλον. Είναι το στάδιο όπου το άτομο νιώθει αβοήθητο και ότι κανείς δεν το καταλαβαίνει. Όταν σταδιακά αρχίσουν να υποχωρούν τα άσχημα συναισθήματα θα μπορέσει να σκεφτεί διαφορετικά και θα εκτιμήσει τη βοήθεια από τρίτους.

ΑΠΟΔΟΧΗ: Το τελικό στάδιο του πένθους. Ο πενθών αποδέχεται το γεγονός ως κάτι αληθινό που συμβαίνει ή έχει συμβεί. Οι κινήσεις του είναι κινήσεις συμφιλίωσης με το άτομο που πρόκειται να χάσει ή έχασε. Αποχαιρετά, κλείνει υποθέσεις, τα «βρίσκει με τον εαυτό του» και επιστρέφει στην κατάσταση που βρισκόταν συναισθηματικά πριν αρχίσει το πένθος. Γίνεται λειτουργικός και πάλι στην καθημερινότητα και κάνει σχέδια για το αύριο.
Τα στάδια αυτά δεν έχουν προγραμματισμένη χρονική διάρκεια και σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις ακολουθούν τη συγκεκριμένη πορεία, όπου στο τέλος της το άτομο επιλύει το δύσκολο συναίσθημα και ανασυγκροτείται. Αξίζει να σημειωθεί ότι η απώλεια παίρνει πολύ σοβαρή υπόσταση στο συναίσθημα ενός ανθρώπου και ενδέχεται να αποτυπωθεί από τον καθένα με διαφορετική ένταση. Σε όλα αυτά τα στάδια σημαντική είναι η υποστήριξη και η ενθάρρυνση του ατόμου, πάντα όμως με σεβασμό στο συναίσθημά του.

Πιστεύοντας στη μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου, δεν μπορούμε να βάλουμε καλούπια για χρονικά περιθώρια. Το πένθος είναι μια σημαντική διαδικασία όπου ο καθένας τη βιώνει διαφορετικά και στον δικό του χρόνο. Στηρίζουμε και υποστηρίζουμε τα άτομα που πενθούν χωρίς να επεμβαίνουμε. Σεβόμαστε την απώλεια, όποια και εάν είναι και βρισκόμαστε ένα βήμα κοντά ώστε να μπορέσουμε να επέμβουμε όταν μας ζητηθεί.

Οποιαδήποτε αλλαγή στην καθημερινότητα μπορεί να δημιουργήσει συναισθήματα πένθους ακόμα και εάν δεν είναι αρνητική αυτή η αλλαγή. Μια αλλαγή στον επαγγελματικό τομέα μπορεί να επιφέρει συναισθήματα και μια αντίδραση θλίψης ίδια με αυτή της απώλειας. Αυτό γίνεται γιατί ο άνθρωπος π.χ. όταν δεχτεί μια καινούργια θέση εργασίας, θα αλλάξει επαγγελματικό χώρο, διαδρομή από το σπίτι στη δουλειά, θα χάσει παλιούς συναδέλφους, όλες τις γνωστές συνήθειες. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στο παιδί όταν θα χρειαστεί λ.χ. να αλλάξει σχολείο λόγω μιας μετακόμισης. Αλλάζει περιβάλλον, χάνει φίλους, πρέπει να εγκλιματιστεί με τον καινούργιο χώρο κτλ.

Η ζωή ακολουθεί εξελικτική πορεία, κάποια πράγματα είναι αναπόφευκτα
όπως το ότι μεγαλώνουμε,
κάποια απλώς συμβαίνουν όπως το να χάσουμε ένα αγαπημένο πρόσωπο.

Είναι στο χέρι μας να το διαχειριστούμε και να επιλέξουμε
να συνεχίσουμε να ζούμε τη ζωή μας.

Βιβλιογραφία:
Kubler-Ross, E (2005) On Grief and Grieving: Finding the Meaning of Grief Through the Five Stages of Loss, Simon & Schuster Ltd
Scire, P (2007). "Applying Grief Stages to Organizational Change."

Για το SugarMama,
Χριστίνα Ερατώ Ζυμβραγού ~ Ψυχολόγος