Τα τελευταία χρόνια το σκάκι στην Ελλάδα γνωρίζει μεγάλη άνθιση ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες. Πολλοί γονείς αποφασίζουν να εγγράψουν τα παιδιά τους σε κάποιο σκακιστικό σύλλογο ή σε κάποιο σκακιστικό τμήμα του σχολείου το οποίο εντάσσεται στις εξωσχολικές δραστηριότητες του συλλόγου γονέων. Γνωρίζουν ότι το σκάκι βοηθά στη διάπλαση του χαρακτήρα και την ανάπτυξη της σκέψης των παιδιών τους, ωστόσο ενδέχεται να μη γνωρίζουν όλες τις θετικές επιδράσεις του σκακιού στον άνθρωπο. Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσω να συνοψίσω τα στοιχεία εκείνα που καθιστούν το σκάκι ένα πολύ καλό και χρήσιμο εργαλείο για τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, καθώς και τη βοήθεια που προσφέρει στη βελτίωση της απόδοσής τους στο σχολείο.

Κάποιοι λένε ότι το σκάκι είναι τέχνη. Άλλοι λένε ότι είναι επιστήμη. Πάνω από όλα όμως το σκάκι είναι παιχνίδι. Όπως όλα τα παιχνίδια (πχ. ποδόσφαιρο, μπάσκετ κλπ), το σκάκι προσφέρει στους συμμετέχοντες σε αυτό, συναισθήματα χαράς, διασκέδασης, ευγενούς άμιλλας και δημιουργικότητας. Η βασική όμως διαφορά με όλα τα άλλα δημοφιλή αθλήματα είναι ότι εξασκεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό τη σκέψη.

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ

Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει αρκετές μελέτες αναφορικά με την επίδραση του σκακιού στον άνθρωπο. Όλες αυτές οι μελέτες επιβεβαιώνουν τις ευεργετικές συνέπειες που έχει το σκάκι σε παιδιά και ενήλικες. Θα αναφέρω ενδεικτικά τις ακόλουθες δύο μελέτες:

1) Μελέτη που πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή 4000 μαθητών στη Βενεζουέλα έδειξε ότι μετά από 4,5 μήνες ασχολίας με το σκάκι όλα τα παιδιά είχαν σημαντική αύξηση του δείκτη IQ ανεξάρτητα από το φύλο ή την οικονομική και κοινωνική κατάσταση στην οποία βρίσκονταν.To αποτέλεσμα αυτό εντυπωσίασε την κυβέρνηση της Βενεζουέλας, η οποία αποφάσισε να εισαγάγει το σκάκι σαν μάθημα σε όλα τα σχολεία την χρονιά 1988-89.

2) Μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε διάρκεια ενός έτους από τον καθηγητή Stuart Mangulies στη Νέα Υόρκη το 1993 ερεύνησε την επίδραση του σκακιού στην αποδοτικότητα των παιδιών στο διάβασμα. Μαθητές δύο τάξεων από δέκα σχολεία πήραν μέρος στην έρευνα αυτή και χωρίστηκαν σε δύο ομάδες ίδιου μαθησιακού επιπέδου. Στην πρώτη ομάδα οι μαθητές ασχολούνταν συστηματικά με το σκάκι ενώ στη δεύτερη όχι. Το αποτέλεσμα της μελέτης έδειξε ότι η ομάδα των παιδιών που είχε ενασχόληση με το σκάκι είχε καλύτερες επιδόσεις στο διάβασμα από την άλλη ομάδα παιδιών.

Αυτές είναι δύο από τις πολλές έρευνες που έχουν γίνει ως τώρα και αποδεικνύουν ότι το σκάκι βοηθά στην ανάπτυξη της ευφυΐας και της συγκέντρωσης καθώς και στη βελτίωση της επίδοσης των παιδιών στο σχολείο. Μια σειρά από παρόμοιες έρευνες σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Αγγλία και το Βέλγιο έδειξαν ότι μαθητές που ασχολούνταν με το σκάκι παρουσίασαν βελτίωση έως 60% στην σχολική τους επίδοση με καλύτερη απόδοση στα μαθηματικά και στα γλωσσικά μαθήματα καθώς επίσης και στην ευρύτερη ακαδημαϊκή τους εξέλιξη.

ΟΙ ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΚΑΚΙΟΥ

Το σκάκι είναι ένα παιχνίδι που απαιτεί συνεχή και απόλυτη αυτοσυγκέντρωση. Ένα μικρό λάθος από μια στιγμιαία απόσπαση της προσοχής μπορεί να οδηγήσει στην ήττα. Ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας του σκακιού στον τομέα της συγκέντρωσης έγκειται στο γεγονός ότι το αποτέλεσμα της καλής συγκέντρωσης ή της έλλειψης αυτής είναι άμεσα ορατό στο μικρό σκακιστή με αποτέλεσμα να κατανοεί τη μεγάλη της σημασία σε κάθε παρτίδα που παίζει. Ειδικά στις μικρές ηλικίες όπου η αυτοσυγκέντρωση στο διάβασμα και στις εξετάσεις είναι περιορισμένη, το σκάκι μπορεί να βοηθήσει φέρνοντας καλύτερα αποτελέσματα στο σχολείο.

Το σκάκι βοηθά ταυτόχρονα στην ανάπτυξη και εξάσκηση της μνήμης. Η σκακιστική θεωρία που τα παιδιά σταδιακά απομνημονεύουν καθώς και οι τυπικές θέσεις που ανακαλούν στη μνήμη τους και που χρησιμοποιούν στις παρτίδες έχουν ως αποτέλεσμα την καλλιέργεια της μνήμης.

Αναμφισβήτητα το σκάκι είναι ένα άθλημα που απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες. Η πρώτη επαφή με το σκάκι μπορεί να γίνει σε οποιαδήποτε ηλικία, από το νηπιαγωγείο μέχρι την τρίτη ηλικία, σε αντίθεση με άλλα αθλήματα. Μπορεί να γεμίσει δημιουργικά το χρόνο πχ. ενός συνταξιούχου ή ενός παππού με το εγγόνι του. Έτσι μαθαίνοντας κάποιος σκάκι μπορεί να αποκτήσει ένα ευχάριστο χόμπι για όλη του τη ζωή.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι το σκάκι βοηθά στη λήψη σωστών αποφάσεων βασισμένων στη λογική, καθώς η ίδια η φύση του αθλήματος απαιτεί από τον σκακιστή να έχει επιστημονική προσέγγιση στον τρόπο σκέψης του. Πρέπει συνεχώς να ερευνά νέες ιδέες, να αναλύει κάθε θέση στα επιμέρους της στοιχεία, να συνδέει κατόπιν όλα αυτά τα στοιχεία για την ανεύρεση της σωστής κίνησης καθώς και να κατανέμει σωστά το χρόνο που έχει στη διάθεσή του.

Ταυτόχρονα όμως με την καλλιέργεια της λογικής σκέψης, το σκάκι συντελεί στην ανάπτυξη της φαντασίας που μπορεί να αποβεί απαραίτητο στοιχείο σε μια παρτίδα, καθώς μπορεί να υποδείξει τη σωστή κατεύθυνση στη λήψη αποφάσεων σε περιπτώσεις που πολλοί κανόνες συνυπάρχουν σε μια θέση και η λογική δεν μπορεί να δώσει εύκολα απαντήσεις. Χωρίς τη φαντασία το σκάκι θα ήταν ένα στείρο πεδίο ενασχόλησης, το οποίο οι σύγχρονοι υπολογιστές θα είχαν επιλύσει.

Μέσα από το σκάκι τα παιδιά μαθαίνουν να αναλαμβάνουν τις προσωπικές τους ευθύνες. Σε αντίθεση με άλλα ομαδικά αθλήματα που η ευθύνη για το κακό αποτέλεσμα μπορεί να αποδοθεί σε άλλους με ευκολία, στο σκάκι, όπου ο παράγοντας τύχη σχεδόν εκμηδενίζεται, την απόλυτη ευθύνη για την αποτυχία αλλά φυσικά και για την επιτυχία την έχει αποκλειστικά ο σκακιστής. Είναι ένα ατομικό άθλημα που διδάσκει το 'ευ αγωνίζεσθε' καθώς και το σεβασμό στον αντίπαλο με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη χειραψία πριν και μετά το τέλος της παρτίδας.

Το σκάκι δείχνει ότι η επιτυχία σε όλους τους τομείς της ζωής έρχεται μόνο μέσα από σκληρή δουλειά, υπομονή και προσπάθεια. Ο σκακιστής μαθαίνει να επιδιώκει την καταξίωση με βάση μόνο τις γνώσεις και τις ικανότητές του. Ενώ όταν είναι σε αρχάριο επίπεδο μπορεί να κερδίσει τυχαία ή χάρη σε μια αντικανονική κίνηση του αντιπάλου, πολύ γρήγορα θα καταλάβει ότι μια τέτοια προσέγγιση δεν του δίνει ελπίδες απέναντι σε καλούς παίκτες. Επίσης τα λάθη είναι πάντα αναπόφευκτα, αλλά μεγάλη σημασία έχει να μαθαίνει κανείς από αυτά και να προσπαθεί να βελτιώνεται. Ο σκακιστής μαθαίνει και να χάνει. Οι ήττες είναι αναπόφευκτες αλλά το σημαντικότερο είναι η σωστή διαχείρισή τους. Ο προβληματισμός για τα αίτια μιας ήττας καθώς και η προσπάθεια για βελτίωση είναι χαρακτηριστικά που βοηθούν στη γενικότερη ωρίμανση του παιδιού.

Τέλος, το σκάκι βοηθά στην κοινωνικοποίηση των παιδιών φέρνοντάς τα σε επαφή με άλλα παιδιά διαφορετικής ηλικίας, εθνικότητας, φύλου, σωματικής διάπλασης και χαρακτήρα. Έτσι αποκτούν κοινό χόμπι καθώς και ομαδικό πνεύμα όταν συμμετέχουν σε ομαδικούς αγώνες σε επίπεδο σχολείου ή συλλόγου.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Είναι πλέον και επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι το σκάκι έχει πολλαπλές ευεργετικές επιδράσεις στη διαπαιδαγώγηση των νέων αλλά και των μεγαλύτερων σε ηλικία ατόμων. Συγκεκριμένα για το μαθητή, το σκάκι ενισχύει τη μνήμη και την αυτοσυγκέντρωση, αυξάνει την ευφυΐα και την αποδοτικότητα στη μελέτη των σχολικών μαθημάτων, καλλιεργεί την υπομονή και την πειθαρχία καθώς επίσης βοηθά στην κοινωνικοποίηση από μικρή ηλικία.

Όλα αυτά τα στοιχεία έχουν οδηγήσει κυβερνήσεις περισσοτέρων από 70 χωρών να προωθήσουν το σκάκι με διάφορους τρόπους θεωρώντας ότι βοηθά στη διαπαιδαγώγηση των νέων. Επίσης, παραπάνω από 30 χώρες όπως η Ρωσία, η Ισλανδία, ο Καναδάς, η Βουλγαρία, η Ισπανία και η Βενεζουέλα έχουν εντάξει το σκάκι στο επίσημο πρόγραμμα των σχολείων. Πρόσφατα, η γειτονική Τουρκία με μια εντυπωσιακή κίνηση ενέταξε το σκάκι στο επίσημο εκπαιδευτικό της πρόγραμμα με την πρόσληψη 12.000 προπονητών στα δημοτικά σχολεία.

Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια υπάρχει αλματώδης ανάπτυξη του σκακιού. Σήμερα λειτουργούν περίπου 300 σκακιστικοί σύλλογοι σε όλη τη χώρα με 35.000 εγγεγραμμένους σκακιστές με αθλητικό δελτίο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο περιλαμβάνεται και η προσπάθεια της Ελληνικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας να ενταχθεί το σκάκι ως μέρος του διδακτικού προγράμματος στα δημοτικά σχολεία.

Κώστας Τσιάμης