Το παιδί που γεννιέται βρίσκει σιγά-σιγά τη θέση του στον κόσμο. Η ανάπτυξή του ακολουθεί μικρά, αλλά και μεγάλα, καθορισμένα βήματα εξέλιξης, ιδιαίτερα τους πρώτους μήνες της ζωής του. Οι αλλαγές στην κίνηση και την ψυχολογία του είναι καθημερινές.

Ιδιαίτερα σημαντικοί για την ανάπτυξη ενός παιδιού είναι οι πρώτοι 12 μήνες της ζωής του. Τα στάδια της ψυχοκινητικής του εξέλιξης την περίοδο αυτή αποτελούν τα πρώτα βήματα προς την ωριμότητα.

Ο γονιός θα πρέπει έτσι να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός όσον αφορά 8 σημαντικά στάδια-σταθμούς σ' αυτή την πρώτη φάση της ανάπτυξης του παιδιού:

Ø Το μπουσούλημα:

Το μπουσούλημα ξεκινά με τα σταδιακά ανασηκώματα απ' την ξαπλωτή θέση (μπρούμυτα) και ολοκληρώνεται με τη συγχρονισμένη κίνηση με τα τέσσερα.

Τους πρώτους μήνες το βρέφος ασκείται στο κράτημα του κεφαλιού ενώ συγχρόνως δυναμώνουν οι μυς του λαιμού, της ράχης και των μπράτσων. Στον 5ο μήνα μπορεί μόνο του να μετακινηθεί από μπρούμυτα ανάσκελα, ενώ στον 6ο μήνα ανασηκώνει πλέον κεφάλι και θώρακα και είναι έτοιμο να απλώσει το χέρι του για να πάρει το παιχνίδι που του δίνουμε. Γύρω στον 9ο μήνα το παιδί αρχίζει να κουνιέται μπρος-πίσω στα τέσσερα, και μετά από αρκετή προπόνηση, το βρίσκουμε να εξερευνεί όλο το σπίτι μπουσουλώντας.

Ø εξέλιξη της ικανότητας να κάθεται:

Στο τέλος του 1ου τριμήνου το μωρό καταφέρνει να κρατήσει για λίγο το κεφάλι του, όταν προσπαθούμε να το ανασηκώσουμε κρατώντας το γερά απ' τα χέρια.

Μέχρι τον 6ο μήνα η στήριξη του κεφαλιού έχει τελειοποιηθεί, ενώ στο ίδιο διάστημα τα χέρια του έχουν ασκηθεί και γίνει περισσότερο δυνατά. Έτσι, όταν στον 7ο μήνα το βρέφος αποκτήσει κάποια ευχέρεια στην μετακίνηση από ανάσκελα μπρούμυτα, ολοκληρώνονται πλέον οι προϋποθέσεις για να καθίσει. Μέχρι τον 10ο μήνα, τα περισσότερα παιδιά κάθονται ήδη μόνα τους.

Ø εξέλιξη στο περπάτημα:

Το βρέφος τις πρώτες εβδομάδες της ζωής του εκδηλώνει τις αυτόματες κινήσεις βαδίσματος. Έτσι, όταν αγγίζουμε το ένα του πέλμα, τεντώνει αμέσως το πόδι κάμπτοντας συγχρόνως το άλλο. Στον 3ο μήνα, όταν το σηκώνουμε το βρέφος λυγίζει τα πόδια του. Στον 5ο αρχίζει να στηρίζει για λίγο το βάρος του, ενώ από τον 7ο αρχίζει να "χορεύει" όταν το κρατάμε από τις μασχάλες.

Στο 10ο μήνα είναι πλέον σε θέση να πιάνεται από τα έπιπλα, να σηκώνεται και να στέκεται. Μέσα σ' ένα μήνα μπορεί να προχωράει προς το πλάι γύρω από τα έπιπλα και με τη δική μας βοήθεια, κρατώντας το από τα χέρια, προχωρά μπροστά. Στο τέλος του 1ου χρόνου το παιδί περπατά στηριγμένο στο ένα χέρι, εξακολουθώντας βέβαια να χάνει πολύ εύκολα την ισορροπία του.

Ø εξέλιξη των χειρισμών:

Οι χειρισμοί συνιστούν πολύ σπουδαίο στοιχείο για την πνευματική ανάπτυξη, την αυτάρκεια και την ανεξαρτησία του ανθρώπου, καθώς και για τη δημιουργία σχέσεων με άλλους. Το νεογέννητο σφίγγει τα χέρια του σε κλειστές γροθιές. Δεν μπορεί ούτε να τ' ανοίξει εκούσια ούτε να τ' απλώσει προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Στον 3ο μήνα, αν βάλουμε μια κουδουνίστρα στο χέρι του, τη σφίγγει στην χούφτα του και την κουνάει. Απ' τον επόμενο μήνα παίζει πλέον με τα χέρια του, τα περιεργάζεται και στη συνέχεια και για πολλούς μήνες ό, τι πιάνει το βάζει στο στόμα του. Έχει τότε κατακτήσει το πρώτο στάδιο στην ικανότητά του να πιάνει και να συγχρονίζει τα δύο χέρια του.

Ο 6ος είναι ο σημαντικότερος μήνας στην εξέλιξη των χειρισμών. Στην ηλικία αυτή, όταν προσφέρουμε στο βρέφος ένα παιχνίδι, απλώνει το χέρι του με σιγουριά, το πιάνει με όλη την παλάμη και το φέρνει στο στόμα. (Αυτό βέβαια δεν χρειάζεται καθόλου να στεναχωρεί τους γονείς). Περισσότερο ενδιαφέρον έχει η ικανότητά του να μεταφέρει το αντικείμενο απ' το ένα χέρι στο άλλο. Αυτό σημαίνει την οριστική νίκη στις κλειστές γροθιές του νεογέννητου: εάν οι γροθιές παρέμεναν, το παιδί δεν θα μπορούσε τη στιγμή της αλλαγής να αφήσει το αντικείμενο.

Στους επόμενους μήνες το παιδί πιάνει πιο σταθερά, ενώ στον 9ο θεωρεί παιχνίδι το να αφήνει να του πέφτουν αντικείμενα κάτω. Στον 10ο μήνα πιάνει πλέον με τον αντίχειρα και το δείκτη μικρά αντικείμενα π. χ. ψίχουλα. Αυτό είναι η αρχή της αρμονικής συνεργασίας των δαχτύλων που είναι απαραίτητη για τους λεπτούς χειρισμούς.

Ø Hπρόσληψη εξωτερικών ερεθισμάτων:

Αρχικά το μωρό αντιλαμβάνεται με το δέρμα του, ενώ κατευθύνει το βλέμμα του προς κάτι συγκεκριμένο. Στον 2ο μήνα προσηλώνεται και σταματά το βλέμμα του στον ήχο. Στον επόμενο μήνα παρακολουθεί κάτι που κινείται από τη μία πλευρά στην άλλη (π.χ. κουδουνίστρα), ενώ στον 4ο, όταν του δίνουμε κάτι στο χέρι, το "αντιλαμβάνεται" κυρίως φέρνοντάς το στο στόμα του.

Στον 6ο διαθέτει πλέον περισσότερο οξυμένη ακοή και αξιόλογη παρατηρητικότητα, που του επιτρέπει να στρέφει το κεφάλι του προς την κατεύθυνση απ' όπου έρχεται ο θόρυβος. Αρχίζει τότε να ανακαλύπτει ότι τα πράγματα βρίσκονται σε διάφορες αποστάσεις, ορισμένα κινούνται, άλλα κάνουν θόρυβο, άλλα έχουν ωραία γεύση.

Στον 7ο ανακαλύπτει ότι και η ανθρώπινη παρουσία διατηρείται, ακόμη και αν προσωρινά χάνεται από το οπτικό του πεδίο.

Στον 9ο μήνα ενδιαφέρεται για τους σιγανούς ήχους (χτύποι ρολογιού, κουδούνισμα τηλεφώνου) και μπορεί να τους ακούει επί ώρα με προσοχή και ευχαρίστηση. Ακόμη, ξεχωρίζει τις σχέσεις του χώρου (πάνω-κάτω, μέσα-έξω) και μπορεί να απλώσει το χέρι του μέσα σ' ένα δοχείο για να πάρει ένα αντικείμενο.

Τον επόμενο μήνα τού αρέσει να πετάει με ορμή πράγματα, αρχίζει να ενδιαφέρεται για λεπτομέρειες του (π.χ. τα μάτια μιας κούκλας, τις τρύπες της πρίζας) και χρησιμοποιεί μεμονωμένα τα δάχτυλα. Το ίδιο διάστημα, αρχίζει να μιμείται και κινήσεις μετά από πολλές επαναλήψεις π. χ. "γεια σου-γεια σου", "κουπεπέ" κ.λ.π.

Στον 11ο μήνα ανακαλύπτει ότι μπορεί να φέρει κοντά του ό,τι θέλει, με τη βοήθεια ενός άλλου αντικειμένου. Έτσι τραβάει ένα παιχνίδι απ' το κορδόνι του, ή το τραπεζομάντιλο για να πάρει αυτά που βρίσκονται στο τραπέζι.

Ø εξέλιξη της κοινωνικής συμπεριφοράς:

Με τον όρο ''κοινωνική συμπεριφορά'' εννοούμε τους τρόπους με τους οποίους ένα βρέφος αντιδρά στους συνανθρώπους του, δημιουργεί μαζί τους σχέσεις, και κοινωνικοποιείται, προσαρμόζεται δηλαδή στο κοινωνικό περιβάλλον.

Η πρώτη επαφή του νεογέννητου με το περιβάλλον πραγματοποιείται μέσω του δέρματός του (αγκαλιά, θηλασμός).

Στον 2ο μήνα έχουμε το πρώτο δειλό χαμόγελο-ανταπόκριση στην ομιλία της μητέρας ενώ από τον 3ο το βρέφος εκδηλώνει ενδιαφέρον για κάθε κινούμενη μορφή (διαρκεί ως τον 6ο μήνα).

Στον 4ο αρχίζει να γελάει δυνατά, στον 5ο ξεχωρίζει τον αυστηρό απ' τον ήπιο τόνο της μητέρας του.

Στον 6ο διακρίνει τα γνωστά απ' τα άγνωστα πρόσωπα και στον 7ο αρχίζει ένα από τ' αγαπημένα του παιχνίδια (" κούκου-τα").

Από τον επόμενο το βρέφος γίνεται περισσότερο παρατηρητικό: αρχίζει να παρακολουθεί τους μεγάλους στις δραστηριότητές τους, ενδιαφέρεται για την εικόνα του στον καθρέφτη (χαμογελά στο " άλλο " μωρό).

Στον 10ο μήνα χαίρεται όταν το παινέματα και παιχνίδια όπως το κυνηγητό/μπουσουλητό με τη μαμά και το μπαμπά. Την ίδια περίοδο ξεκινά σιγά-σιγά να τρώει χωρίς βοήθεια (πχ. ένα μπισκότο), ενώ ήδη πίνει από το ποτηράκι του.

Ø εξέλιξη της ομιλίας:

Τους δύο πρώτους μήνες το μωρό κοιμάται αρκετά και ο μόνος τρόπος επικοινωνίας του είναι το κλάμα, το οποίο σιγά-σιγά διαφοροποιείται ανάλογα με την απαίτηση της στιγμής, όπως π. χ. φαγητό, πόνος, άλλαγμα, μοναξιά.

Τον 3ο και 4ο μήνα εκφράζεται με ήχους ή φωνήεντα καθώς και αλυσίδες από "γγ", ενώ η χαρούμενη διάθεσή του θα το κάνει να βγάζει χαρούμενες φωνούλες.

Στον 6ο αρχίζει να κάνει αλυσίδα από όμοιες συλλαβές π. χ. γκε-γκε-γκε, ντα-ντα-ντα, ενώ τον επόμενο μήνα δίνει ένταση και τονικότητα στην κουβέντα του.

Στον 9ο αρχίζει να κάνει διπλές συλλαβές όπως μα-μά., μπα-μπά, ενώ προς το τέλος του έτους μαθαίνει να συνδέει κάποιο νόημα με τις συλλαβές που λέει. Κι αυτό είναι το πρώτο σπουδαίο βήμα για την εξέλιξη της ομιλίας του.

Πότε ο γονιός πρέπει να ανησυχήσει;

Οι περισσότεροι σημερινοί γονείς είναι ιδιαίτερα αγχωμένοι κι ανησυχούν, ούτως ή άλλως. Ορισμένες φορές, υπάρχουν όντως λόγοι ανησυχίας. Κάποιες άλλες όμως, βιάζεται η φυσική εξέλιξη των πραγμάτων –όταν το παιδί πιέζεται να κάνει πράγματα που το αδελφάκι ή το παιδί των φίλων μπορούσε να κάνει στη δική του ηλικία. Στην καλύτερη περίπτωση, ζητείται η γνώμη του ειδικού, που θα αποκαταστήσει την τάξη των πραγμάτων, προσδιορίζοντας τις ικανότητες του παιδιού σε σχέση με το επίπεδο ανάπτυξής του.

Ωστόσο, κάθε παιδί έχει το δικό του ρυθμό ανάπτυξης γι' αυτό και οι ίδιες δεξιότητες ενδέχεται να αναπτυχθούν σε διαφορετικές χρονολογικές ηλικίες (που σ' αυτή την πρώτη φάση ανάπτυξης κυμαίνονται σε διάστημα μερικών μηνών, συνήθως, εάν δεν υφίστανται παθολογικές καταστάσεις που γεννούν ιδιαίτερους λόγους ανησυχίας).

Σημεία αναφοράς πάντα υπάρχουν, φροντίστε όμως να τα αντιλαμβάνεστε ως τέτοια και μόνο, παρέχοντας το χρόνο που το δικό σας παιδί απαιτεί για να εξελίξει τις δεξιότητες του. Κατά νου θα πρέπει να έχετε, πάνω κάτω, τα εξής:

I. Όσον αφορά τις ικανότητες των χειρισμών, αναμένουμε ότι το παιδί :

· Δεν θα κρατάει πλέον συνεχώς το χεράκι του γροθιά, μετά τον 3ο μήνα

· Θα απλώνει το χέρι για να πιάσει κάποιο παιχνίδι και θα μπορεί να αλλάξει το παιχνίδι που κρατά από το ένα χέρι στο άλλο, ως τον 7ο μήνα.

· Θα είναι σε θέση να πιάσει ένα μικρό αντικείμενο με το δείκτη και τον αντίχειρα (λαβή τανάλιας), ως τον 12ο μήνα.

II. Όσον αφορά την αντίληψή του:

· Θα αντιδρά σε διάφορους ήχους-θορύβους, στρέφοντας σωστά το κεφάλι του προς την πλευρά προέλευσης του ήχου, μέχρι τον 6ο μήνα.

· Θα κοιτάζει πίσω του, αναζητώντας ένα αντικείμενο που μόλις έπεσε, έως τον 8ο μήνα.

· Θα δείχνει ενδιαφέρον για μικρές λεπτομέρειες όπως κουμπιά, τρύπες κ.λπ., ως τα πρώτα του γενέθλια.

III.Σχετικά με την κινητική του ανάπτυξη:

· Ως τον 3ο μήνα, θα μπορεί να στηρίξει για λίγο όρθιο το κεφαλάκι του, όταν το κρατάτε στην καθιστή θέση.

· Ως τον 7ο μήνα, θα γυρίζει μπρούμυτα, θα παίζει με τα πόδια και τα χέρια του, θα έχει τον έλεγχο και των δύο του ποδιών.

· Ως τον 7ο μήνα, όταν το κρατάτε, θα αρέσκεται να ... "χορεύει" στα γόνατά σας.

· Γύρω στον 11ο μήνα, θα μπορεί πλέον να καθίσει μόνο του.

· Και, γύρω στο τέλος του πρώτου χρόνου –στις πιο αισιόδοξες των περιπτώσεων– θα μπορεί να κάνει ορισμένα βήματα εμπρός.

IV.Όσο για την κοινωνική του συμπεριφορά:

· Έως τον 4ο μήνα αναμένεται να σας έχει, πλέον, χαμογελάσει!

· Ως τον 7ο μήνα θα ξεχωρίζει το δικό σας από ένα άγνωστο πρόσωπο, οπότε και θα διαφοροποιεί, ανάλογα, τη συμπεριφορά του.

V. Τέλος, αναφορικά με την ανάπτυξη και κατανόηση του λόγου του:

· Ως τον 6ο μήνα αναμένεται να βγάζει κραυγές (π. χ. εεε )

· Ως τον 8ο θα έχει αρχίσει να λέει «συλλαβές» (μπα-ντα)

· Γύρω στο τέλος του 1ου χρόνου θα έχει αρχίσει να αναζητά οικεία πρόσωπα ή αντικείμενα στο περιβάλλον του.