Τα «παιχνίδια ρόλων» αποτελούν μια πολύ διευρυμένη κατηγορία καθώς και τα δυο μέρη που την απαρτίζουν (παιχνίδια- ρόλοι) εμπερικλείουν ένα ευρύ φάσμα αντικειμένων και πρακτικών τα οποία κάτω από τις ανάλογες συνθήκες μπορούν να έχουν θετικό αντίκτυπο στην ψυχολογία του παιδιού και ταυτόχρονα να ενισχύσουν τις υπό ανάπτυξη δεξιότητες τους.

Ωστόσο, για τις ανάγκες του συγκεκριμένου κειμένου και για την καλύτερη κατανόηση του, θα επιχειρήσω να δομήσω έναν γενικευμένο ορισμό των «παιχνιδιών ρόλου» που αποτελείται κυρίως από τα βασικά χαρακτηριστικά του, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι καθολικός ή/ και άρτιος. Έτσι, ως «παιχνίδι ρόλου» ορίζεται κάθε είδος παιχνιδιού το οποίο εμπλέκει το παιδί σε μια δημιουργική διαδικασία κατά την οποία το ίδιο το παιδί επιλέγει και δραματοποιεί στερεοτυπικούς (ή μη) ρόλους εντάσσοντας τους στα πλαίσια και τα σενάρια που ορίζει αυτό. Για την ενίσχυση του ρόλου στο οποίο έχει ακούσια ενταχθεί (κι όταν αυτό καθίσταται εφικτό) το παιδί χρησιμοποίει συμβολικά ορισμένα χαρακτηριστικά του ( π.χ. διαφοροποίηση της ομιλίας του, αλλοίωση του τόνου της φωνής του, τις χειρονομίες, το σώμα του) αλλά και αντικείμενα που βρίσκονται εντός του χώρου στα οποία δίνει μια φανταστική διάσταση που ενισχύει το υφιστάμενο σενάριο ( π.χ. το κρεβάτι μετατρέπεται σε διαστημόπλοιο, τα ρούχα του σε στολή, το δωμάτιο σε δάσος) . Πρακτικά, η εικόνα με την οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι είναι η εικόνα ενός παιδιού που απορροφημένο στον δικό του, φανταστικό κόσμο, αναλαμβάνει ένα ρόλο και παίζει βουβό (όταν είναι μόνο του), συμμετέχοντας σε έναν φανταστικό μονόλογο τον οποίο ενισχύει με κινήσεις, χορευτικά και οτιδήποτε άλλο απαιτεί ο ρόλος που ενσαρκώνει . Έτσι μπορεί να μεταμορφώνεται σε ήρωα κάποιας ταινίας, σε ζώο, σε ενήλικα και οτιδήποτε άλλο επιθυμεί. Για όποιον έρχεται αντιμέτωπος για πρώτη φορά με κάτι τέτοιο μπορεί αυτό να φαίνεται τρομακτικό . Στην περίπτωση που τα παιδιά είναι δύο (ή και περισσότερα) τότε η ίδια πρακτική, παύει να είναι τρομακτική στα μάτια του ενήλικα καθώς τα παιδιά επιλέγουν από κοινού ένα πλαίσιο και αναλαμβάνουν να ενσαρκώσουν τους αντίστοιχους ρόλους. Το γεγονός ότι το παιχνίδι πλέον εξελίσσεται σε διάλογο με πραγματικό δέκτη καθησυχάζει τους παρατηρητές.
Είναι όμως φυσιολογικό; Φυσικά. Είναι φυσιολογικό και απολύτως θεμιτό. Τα παιχνίδια ρόλων είναι απαραίτητα για την ομαλή ανάπτυξη των παιδιών της προσχολικής ηλικίας σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο ενώ ταυτόχρονα συμβάλλουν στην ενδυνάμωση των δεξιοτήτων του. Ενδεικτικά αναφέρω ότι δύναται να ενισχυθεί η κατανόηση, η αυτοπεποίθηση, η ενσυναίσθηση του, η κοινωνικοποίηση και η ικανότητα του να συνεργάζεται με άλλα άτομα ανεξαρτήτως ηλικίας. Στην πραγματικότητα το παιχνίδι αποτελεί το σημαντικότερο εργαλείο των εκπαιδευτικών αυτής της βαθμίδας αλλά και των γονιών και θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο παιχνίδι ρόλων, η οποία θα πρέπει να συμπίπτει με τις ικανότητες και τις ανάγκες του κάθε παιδιού ξεχωριστά, το επίπεδο ετοιμότητας και τα ενδιαφέροντα του.

Πώς μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε προς όφελος μας;

1. Αντικαταστήστε, όποτε είναι εφικτό, τις τιμωρίες και τις νουθεσίες με τα παιχνίδια ρόλων . Πώς; Σε ανύποπτο χρόνο, παροτρύνετε το παιδί να παίξει μαζί σας και κατευθύνετε το σενάριο σε πραγματικά γεγονότα δίνοντας στο παιδί τον αντίθετο ρόλο από αυτό που είχε στο πραγματικό συμβάν.

2. Δώστε του χώρο και χρόνο. Αφήνετε το να παίζει μόνο του χωρίς να το διακόπτετε, αλλά όχι πάντα. Είναι καλό να μοιραστεί ο χρόνος στα δύο είδη παιχνιδιού και είναι ωφέλιμο να συμμετέχετε κι εσείς στα σενάρια και τους ρόλους που θα σας δώσει εκείνο, κατευθύνοντας έμμεσα την ροή του παιχνιδιού.

3.Ενισχύστε την δημιουργικότητα του. Παροτρύνετε το παιδί να χρησιμοποιεί με διαφορετικό τρόπο κάθε φορά τα ήδη υπάρχοντα υλικά και παιχνίδια. Ζητήστε του να σας εξηγήσει τι έφτιαξε και επαινέστε το ή διορθώστε το.

4.Ενισχύστε την φαντασία του. Διαβάστε μαζί παραμύθια και βιβλία και δείξτε του τις εικόνες. Συζητήστε ξανά το θέμα που διαδραματίζεται στο παραμύθι κάνοντας σχετικές, επεξηγηματικές ερωτήσεις. (π.χ. Τι συνέβη στην ιστορία; Πώς ένιωσαν οι ήρωες και γιατί; Πώς θα ένιωθες εσύ αν ήσουν στη θέση τους; ) Αλλάξτε το ηχόχρωμα στη φωνή σας για να του τραβήξετε το ενδιαφέρον, χρησιμοποιείστε κινήσεις και μορφασμούς.

5. Κατανοήστε ότι τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας (κυρίως τα 3χρονα) δεν φέρουν ακόμα ολοκληρωτικά το βάρος του δικού μας στερεοτυπημένου φορτίου κι ως εκ τούτου είναι πρόθυμοι σε νέες εμπειρίες. Σταματήστε να φορτίζετε με αρνητικά πρόσημα ορισμένες δραστηριότητες έναντι άλλων, εντάξτε τα στα πλαίσια του παιχνιδιού και κατόπιν αναλύστε τα μέσα από την συζήτηση.

Το πιο σημαντικό από όλα είναι να αντιλαμβάνεστε πότε είναι δεκτικά σε τέτοιου είδους παρεμβάσεις και πότε όχι. Μερικές φορές το μόνο που χρειάζεται είναι να τους αφήσετε χρόνο να εκφραστούν και να παίξουν όπως θέλουν. Το πιο σημαντικό είναι να το παρατηρείτε συνεχώς ώστε να γνωρίζετε τα ενδιαφέροντα και τις αδυναμίες του και να το ενθαρρύνετε.

Για το Sugarmama.gr,
Ανδριανή Τσίλη