Η προσωπικότητα και το έργο της Μοντεσόρι είναι συνυφασμένα με τη μελέτη της σύγχρονης παιδαγωγικής σκέψης, με την ίδια να καθελκύει ένα εκπαιδευτικό μοντέλο βασισμένο στις φυσικές ικανότητες και τα ενδιαφέροντα του παιδιού.

Η Μοντεσόρι παρατήρησε την έμφυτη νοημοσύνη των παιδιών με νοητική υστέρηση, υιοθετώντας ένα μοντέλο που παρείχε αξιοσημείωτα αποτελέσματα στην εκπαίδευση και τη συνολική βελτίωση της κατάστασης των παιδιών αυτών.

Κι όταν θα αποφάσιζε να επεκτείνει τα κελεύσματα της μεθόδου της και σε «φυσιολογικά» παιδιά, η μοντεσοριανή αγωγή θα γεννιόταν για να αλλάξει μια για πάντα τις εκπαιδευτικές δομές του κόσμου!

Οι εμπνευσμένες εκπαιδευτικές ιδέες της Μοντεσόρι έμελλε να αποκτήσουν βαθιές ρίζες σε όλο τον κόσμο και να αποδειχθεί ότι μπορούν να έχουν καθολική εφαρμογή, πέρα από τάξεις, έθνη, χρώματα και φυλές. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, η ίδια δεν σταμάτησε στιγμή τις εκπαιδευτικές περιοδείες και τις έρευνές της, κάνοντας τον κόσμο για τα παιδιά έναν σαφώς καλύτερο κόσμο...

Πρώτα χρόνια

Η Μαρία Μοντεσόρι γεννιέται στις 31 Αυγούστου 1870 στην ιταλική επαρχιακή πόλη του Κιαραβάλε, μέσα σε μεσοαστική οικογένεια με μορφωμένους γονείς. Η ίδια ήδη από νεαρή ηλικία θα τα βάλει με το συντηρητικό κατεστημένο της εποχής, που ήθελε τη γυναίκα στον παραδοσιακό ρόλο της νοικοκυράς, και θα επιδιώξει σπουδές που δεν προσιδίαζαν στη γυναίκα.

Με την οικογένεια να εγκαθίσταται στη Ρώμη όταν η Μαρία ήταν 14 ετών, η έφηβη Μοντεσόρι θα εγγραφεί σε τάξεις αγοριών σε τεχνικά ινστιτούτα της πόλης, όπου θα αναπτύξει αγάπη για τις επιστήμες και κυρίως τα μαθηματικά και τη βιολογία. Αποφοιτεί από το σχολείο το 1890, σε ηλικία 20 ετών, με ειδίκευση στη φυσική και τα μαθηματικά και αποφασίζει να συνεχίσει τις σπουδές της στο πανεπιστήμιο, σε έναν κλάδο μάλιστα που δεν υπήρχαν γυναίκες σπουδάστριες: την ιατρική!

Αντιμετωπίζοντας τη σφοδρή αντίρρηση του πατέρα της αλλά με την υποστήριξη της μητέρας της στο πλευρό της, η Μοντεσόρι θα εγγραφεί στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου της Ρώμης, απ' όπου θα αποφοιτήσει το 1896 με επαίνους. Ήταν πράγματι η πρώτη γυναίκα γιατρός όλης της Ιταλίας...

Γιατρός

Ως γιατρός, η Μοντεσόρι επέλεξε την παιδιατρική και την ψυχιατρική ως ειδίκευση, δουλεύοντας με παιδιά με νοητική υστέρηση. Από το 1896-1901 έρχεται σε στενή επαφή με παιδιά με μαθησιακές και άλλες δυσκολίες μέσα από το πανεπιστημιακό νοσοκομείο όπου εργάζεται, την ίδια ώρα που ταξιδεύει, μιλά δημοσίως και γράφει άρθρα στον ιταλικό αλλά και διεθνή Τύπο για μια σειρά από θέματα που την απασχολούν, όπως τα δικαιώματα των γυναικών, η υγιεινή και η εκπαίδευση των παιδιών με νοητική υστέρηση, θέμα που θα κυριαρχήσει έκτοτε στη ζωή και το ερευνητικό της έργο. Περιθάλποντας δωρεάν τα παιδιά της εργατικής τάξης που έφταναν στο νοσοκομείο της, η Μοντεσόρι παρατήρησε την έμφυτη νοημοσύνη που ήταν πάντα παρούσα σε κάθε παιδί, όποιος κι αν ήταν ο βαθμός του προβλήματός του.

Την ίδια εποχή (Μάρτιος 1898) αποκτά τον μοναχογιό της Μάριο, καρπό από ειδύλλιο με έτερο γιατρό, με τον οποίο ωστόσο η Μοντεσόρι δεν παντρεύτηκε ποτέ. Έδωσε αντιθέτως το παιδί σε ανάδοχη οικογένεια, με το οποίο θα επανασυνδεόταν πολύ αργότερα, στην εφηβεία του, και θα γινόταν πολύτιμος βοηθός στις έρευνες της μητέρας του.

Από τις ασίγαστες προσπάθειες της Μοντεσόρι για την ανάπτυξη ειδικής αγωγής για παιδιά με νοητική υστέρηση θα της ανατεθεί το 1900 ο ρόλος του διευθυντή του Scuola Magistrale Ortofrenica, μιας ιατρο-παιδαγωγικής δομής που είχε στόχο να εκπαιδεύσει τους εκπαιδευτικούς στον χειρισμό των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες. Εκεί είναι που θα αρχίσει η ίδια να ερευνά εκτεταμένα την αναπτυξιακή πορεία του παιδιού και τις αποδοτικότερες δυνατές τεχνικές αγωγής, ερχόμενη σε επαφή με τις παιδαγωγικές θεωρίες των δύο τελευταίων αιώνων.

Η Μοντεσόρι ήταν πια έτοιμη να καταλήξει στη δική της μέθοδο εφαρμογής των εκπαιδευτικών θεωριών για τα παιδιά με νοητική υστέρηση, που θα έμενε στην Ιστορία ως «μοντεσοριανή αγωγή», την οποία και θα ελέγξει μέσα από την καθημερινή εκπαιδευτική επαφή της με τα παιδιά του ινστιτούτου. Η μέθοδός της παρείχε αξιοσημείωτη βελτίωση στην εκπαίδευση των παιδιών αλλά και γενικότερα στην ανάπτυξή τους, με μετρήσιμα μάλιστα αποτελέσματα! Η ίδια βάλθηκε να γενικεύσει τα ερευνητικά της δεδομένα με διαλέξεις σε όλη την Ευρώπη, προσπαθώντας να πείσει το επιστημονικό και εκπαιδευτικό κατεστημένο για τις ικανότητες μάθησης των παιδιών με νοητική υστέρηση.

Η Μοντεσόρι, διακρίνοντας την ακαδημαϊκή ανεπάρκεια των παιδαγωγικών της γνώσεων, θα εγκαταλείψει τη θέση της στο νοσοκομείο και θα επιστρέψει στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης για να σπουδάσει φιλοσοφία, παιδαγωγική και ψυχολογία. Παρά το γεγονός ότι δεν θα αποφοιτήσει, θα εμπλουτίσει τις γνώσεις της στους τομείς και θα αφήσει ακαδημαϊκό έργο, μεταφράζοντας στα ιταλικά τις καινοτόμες παιδαγωγικές θεωρίες του καιρού...

Παιδαγωγός

Η επιτυχία της μοντεσοριανής μεθόδου σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες σύντομα θα έκανε την ίδια να θελήσει να ελέγξει την εκπαιδευτική της θεωρία και σε «φυσιολογικά» παιδιά. Και το 1907 η ιταλική κυβέρνηση θα της έδινε την ευκαιρία που αποζητούσε: η Μοντεσόρι τέθηκε επικεφαλής 60 και πλέον παιδιών από τις παραγκουπόλεις της Ιταλίας, ηλικίας 1-6 ετών, στο νεοϊδρυθέν σχολείο Casa dei Bambini (Το Σπίτι των Παιδιών).

Εκεί είναι που θα δοκιμάσει η Μοντεσόρι το πλήρες εκπαιδευτικό όραμά της, διαμορφώνοντας ένα κατάλληλο περιβάλλον που διευκόλυνε τη μάθηση και τη δημιουργική εξερεύνηση. Κάτω από τα διδάγματά της, οι δάσκαλοι ενθαρρύνονταν να «ακολουθούν το παιδί», να αφήνουν δηλαδή τα ενδιαφέροντα του παιδιού να πάρουν τον πρώτο λόγο στην εκπαιδευτική πράξη. Το 1909 κυκλοφόρησε και το σχετικό βιβλίο της πάνω στη μοντεσοριανή αγωγή, φέρνοντας φήμη και παγκόσμια αναγνωρισιμότητα στη συγγραφέα του.

Μέσα στα επόμενα χρόνια, η Μοντεσόρι θα έκανε ολοένα και πιο ραφινάτη τη θεωρία της, μέσω δοκιμής και λάθους. Τα γραπτά της πάνω στη μοντεσοριανή μέθοδο θα επέκτειναν τη νέα εκπαιδευτική θεωρία και σύντομα αντίστοιχα εκπαιδευτικά κέντρα θα φιγούραραν σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική...

Τελευταία χρόνια, θάνατος και κληρονομιά

Μέχρι το 1911, η μοντεσοριανή αγωγή είχε καταστεί το κυρίαρχο εκπαιδευτικό πρότυπο για τα δημόσια σχολεία της Ιταλίας και της Ελβετίας, ενώ σύντομα μοντεσοριανά σχολεία θα έκαναν την εμφάνισή τους σε όλες τις γωνιές του πλανήτη, με αντίστοιχες μοντεσοριανές εκπαιδευτικές λέσχες να ανοίγουν σε Ευρώπη και Αμερική. Τα επόμενα επιστημονικά συγγράμματα της Μοντεσόρι γνώρισαν ευρύτατη απήχηση και μεταφράστηκαν σε πάρα πολλές γλώσσες, με την εκπαιδευτική τομή που εισήγαγε η δημιουργός τους να υιοθετείται τελικά από σχολικές δομές στα πέρατα της οικουμένης.

Από το 1919, η ίδια είχε αφιερωθεί αποκλειστικά στην έρευνα και την αναθεώρηση της μεθόδου της, ταξιδεύοντας στον κόσμο για να μεταφέρει το μήνυμα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Μέχρι το 1925, περισσότερα από 1.000 μοντεσοριανά σχολεία λειτουργούσαν στις ΗΠΑ, την ίδια ώρα που η μοντεσοριανή μέθοδος αγκαλιάστηκε και από την Ισπανία, την Ολλανδία και τη Βρετανία.

Παρά τα εμφανή πλεονεκτήματα της μοντεσοριανής μεθόδου και την αρχική της επιτυχία, η θεωρία της Μαρία Μοντεσόρι θα έφθινε προοδευτικά και μέχρι το 1940 μόνο μια χούφτα μοντεσοριανών σχολείων θα λειτουργούσαν ακόμα στον κόσμο. Με το ξέσπασμα μάλιστα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η Μοντεσόρι εξαναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη φασιστική Ιταλία και την Ευρώπη και να βρει καταφύγιο στην Ινδία, όπου ανέπτυξε ένα νέο πρόγραμμα, το οποίο ονόμασε «Εκπαίδευση για Ειρήνη». Η δουλειά της με το πρόγραμμα αυτό θα της εξασφάλιζε μάλιστα δύο υποψηφιότητες για Νόμπελ Ειρήνης (από τις 3 φορές που προτάθηκε συνολικά για το περίβλεπτο βραβείο!).

Η ίδια και ο γιος της επέστρεψαν από την Ινδία με το τέλος του πολέμου, το 1946, με την 76χρονη πλέον Μοντεσόρι να εγκαθίσταται στο Άμστερνταμ και να μοιράζει τον χρόνο της μεταξύ Ευρώπης και Ινδίας, αναλύοντας τη θεωρία της και συνεχίζοντας με αμείωτο βαθμό την προώθηση της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που ευαγγελίστηκε.

Η Μαρία Μοντεσόρι πέθανε στις 6 Μαΐου 1952 στην Ολλανδία, με τη μέθοδό της ωστόσο να μη χάνεται μαζί της: τη δεκαετία του 1960 η μοντεσοριανή αγωγή θα γνώριζε μια αναπάντεχη αναβίωση, κυρίως από τη δουλειά της Nancy McCormick Rambusch, με αναρίθμητα μοντεσοριανά σχολεία να λειτουργούν και πάλι στις τέσσερις γωνιές του κόσμου. Σήμερα, οι μοντεσοριανές εκπαιδευτικές επιταγές συνεχίζουν να «ακολουθούν το παιδί» όπου κι αν βρίσκεται στην υδρόγειο...