Ο όρος προεφηβεία φαίνεται να είναι δύσκολος να προσδιοριστεί αφού στην πραγματικότητα αποτελείται από χαρακτηριστικά των πρώιμων και παιδικών εμπειριών ενώ παράλλληλα παρατηρείται η έναρξη διαδικασιών που θα συντελεστούν κυρίως στην περίοδο της εφηβείας όπως είναι η απεξαρτητοποίηση από τους γονείς, η παρέα με συνομιλήκους και η αλλαγή προτύπων.

Σ'αυτή τη φάση, το παιδί είναι ακόμα παιδί αλλά προσπαθεί να αποκτήσει δεξιότητες αυτοσυντήρησης ενώ επιδιώκει να συναναστρέφεται με άτομα δικής του ηλικίας πέραν της γονεϊκής οικογένειας.

Ανατρέχοντας στη θεωρία του Φρόιντ σχετικά με τα ψυχοσεξουαλικά στάδια, η περίοδος της προεφηβείας βρίσκεται στο στάδιο της λανθάνουσας σεξουαλικότητας. Κατά τον Φρόιντ, αυτή η περίοδος που ξεκινά μετά περίπου την ηλικία των 6 (μετά την οιδιπόδεια φάση) και φτάνει γύρω στα 11 (έναρξη εφηβείας) θεωρείται μια σεξουαλικά αδρανής περίοδος. Είναι ένα στάδιο, κατά το οποίο η ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη και η συναισθηματική ωρίμανση συνεχίζονται χωρίς τις κραυγαλέες εκδηλώσεις που παρουσιάζονται στο στοματικό, και πρωκτικό στάδιο, στο οιδιπόδειο σύμπλεγμα ή κατόπιν στην εφηβεία. Γενικά, κατά τον Φρόιντ, το στάδιο της λανθάνουσας σεξουαλικότητας αποτελεί μία περίοδο σχετικής ηρεμίας μετά την οιδιπόδεια φάση. Η ενέργεια της libido μετατρέπεται σε ενέργεια για μάθηση, διανοητικές και κοινωνικές ανάγκες. Κάπου εδώ βλέπουμε το παιδί να κάνει φίλους και να προσπαθεί να κινηθεί πέραν των οικογενειακών σχέσεων.

Ενισχύοντας τη θεωρία του Φρόιντ που φαίνεται να ασχολείται πιο πολύ με τα άλλα στάδια ανάπτυξης παρά την προεφηβεία, o Erikson (1950), υποστηρίζει ότι ο προέφηβος επενδύει μεγάλη ποσότητα ενέργειας στον εσωτερικό του κόσμο με σκοπό την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και αυτοβοήθειας. Κατά τον Erikson, αυτή η περίοδος είναι εξίσου σημαντική και δυναμική αφού το παιδί ανακαλύπτει την αίσθηση της φιλοπονίας που εκλαμβάνεται ως ικανότητα ελέγχου των κοινωνικών δεξιοτήτων για το συναγωνισμό και για την επιτυχημένη δραστηριοποίησή του ως ενήλικα στην κοινωνία μέσα στην οποία ζει. Η φιλοπονία οδηγεί σε συναισθήματα πληρότητας και ικανοποίησης. Για τον προέφηβο που αγωνίζεται για αναγνώριση και δεν το πετυχαίνει, τα συναισθήματα κατωτερότητας που προκύπτουν είναι δυνατόν να συντηρηθούν και σε μεταγενέστερα στάδια της ανάπτυξης. Η προεφηβεία προηγείται της εφηβείας για να διοργανώσει και να ανακατανέμει την ενέργεια με σκοπό τον έλεγχο των έντονων βιολογικών και συναισθηματικών αναγκών που θα ακολουθήσουν αμέσως μετά. Όταν η εφηβεία θέτει τις απαιτήσεις της, το άτομο που έχει καταφέρει κατά την προεφηβεία να αναπτύξει αυτές τις κοινωνικο-συναισθηματικές δεξιότητες, μπορεί πιο εύκολα να προχωρήσει στο επόμενο στάδιο για την ανάπτυξη μιας σταθερής ταυτότητας.

Εάν παρατηρήσουμε παιδιά που βρίσκονται σε αυτό το στάδιο, θα δούμε ότι πράγματι οι σεξουαλικές ενορμήσεις βρίσκονται αρκετά απωθημένες και η άρνησή τους προκαλεί συμπεριφορές όπως κρίσεις, συγκρίσεις, συγκρούσεις, κόντρες και κοροϊδίες προς το πρόσωπο του αντίθετου φύλου που πιθανόν τους ενδιαφέρει. Εδώ, οι φαντασιώσεις μπορεί να υπάρχουν , έχουν έντονο ενδιαφέρον για σεξουαλικά θέματα χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι επιδιώκει τη σεξουαλική δραστηριότητα, ενώ στην εφηβεία το σώμα λόγω των σεξουαλικών ορμονών χρειάζεται τη διοχέτευσή της ενέργειας που προκαλείται.

Η αυτονόμηση που συντελείται στην προεφηβεία, όπως υποστηρίζει και ο Γάλλος ψυχολόγος Jean Piaget, είναι καθοριστική περίοδος όπου θα αποκρυσταλλώσουν τις πρώτες δικές τους ηθικές και αισθητικές αξίες, την άποψή τους για το δίκαιο και το άδικο, το καλό και το κακό, το ωραίο και το άσχημο.

Κάπου εδώ έρχεται το ερώτημα πώς οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να καταφέρουν το στόχο που έχουν στην προεφηβική φάση, δηλαδή πώς θα βοηθήσουν τα παιδιά τους να αποκτήσουν αυτές τις δεξιότητες που θα τα κάνουν να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις και τις συγκρούσεις που πρόκειται να επέλθουν στην εφηβεία.

Η σεξουαλικότητα είναι ένα από τα θέματα που θα απασχολήσει πολύ τον έφηβο, έτσι καλό θα ήταν σε αυτή τη φάση, τη προεφηβική, που το παιδί προετοιμάζεται, να προσπαθήσουν οι γονείς να μιλήσουν για τη σεξουαλική συμπεριφορά. Οι γονείς χρειάζεται να μιλήσουν στα παιδιά με ειλικρίνεια, απαντώντας σε όλες τους τις απορίες, ενώ απαραίτητο είναι οι ίδιοι να ξεπεράσουν τα άγχη τους φόβους και τη συστολή που πιθανόν έχουν γύρω από το θέμα της σεξουαλικής επαφής. Η ηλικία των 9-11 είναι μια καλή ηλικία για να κάνετε αυτή τη συζήτηση και μην περιμένετε να «μεγαλώσουν» γιατί τότε ίσως φερθούν αντιδραστικά, βιώνοντας της παρέμβασή σας δυσάρεστη και επιθετική. Συζητήστε για την ανατομία των γεννητικών οργάνων, την τριχοφυΐα που θα προκύψει, την έμμηνο ρύση, τη λειτουργία της αναπαραγωγής, τους τρόπους αντισύλληψης, τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, με απλά και κατανοητά λόγια που δεν θα δημιουργήσουν φοβίες στο παιδί.

Σημαντικό είναι επίσης, οι γονείς να δεχτούν το γεγονός ότι πρόκειται να «χάσουν τη βασιλεία», ότι δηλαδή θα πάψουν να είναι πια τα «θεϊκά» όντα για τα παιδιά τους, αφού θα αρχίσουν να προσπαθούν να είναι αρεστά στους φίλους τους, ενώ πριν λίγα χρόνια έκαναν τα πάντα για να ευχαριστήσουν τους γονείς τους.

Κάπως έτσι λοιπόν, η προεφηβεία είναι η χρονική περίοδος που οι γονείς, το παιδί, το σχολείο και το ευρύτερο κοινωνικό του περιβάλλον προετοιμάζουν το έδαφος για την εφηβεία. Η σωστή αντιμετώπιση και στήριξη του παιδιού σ' αυτό το στάδιο θα είναι καθοριστική για το βαθμό της επαναστατικότητας που χαρακτηρίζει την εφηβεία. Πρέπει να θυμόμαστε πως ο έφηβος πρέπει να περάσει από μια «φυσιολογική» κατάθλιψη στην προσπάθεια του να ανεξαρτητοποιηθεί κατά την εφηβική του ηλικία, όμως σίγουρα θα τη διαχειριστεί καλύτερα αν σ' αυτό το κρίσιμο στάδιο της προεφηβείας του δώσουμε τα σωστά εφόδια.

Tάνια Μασιά
Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.